Xây dựng công nghiệp điện ảnh Việt Nam: Những cánh én mùa Xuân

VHO - Bên cạnh sự phục hồi của thị trường phim, những sự kiện, hoạt động điện ảnh lần đầu tiên xuất hiện trong năm 2023 không chỉ tạo ra một không khí sôi nổi, xôm tụ mà quan trọng là mở ra sự liên kết, hợp tác giữa nhà sản xuất phim và các địa phương trong sự gắn kết với du lịch cùng các ngành văn hóa, dịch vụ liên quan. Đây có thể xem là những cánh én góp mặt trong một “mùa Xuân” của công nghiệp điện ảnh ở Việt Nam.

Tạo sự đa dạng cho công nghiệp điện ảnh phát triển

Trong mấy năm gần đây, xây dựng và phát triển công nghiệp điện ảnh Việt Nam được nhắc đến nhiều trong các cuộc hội nghị, hội thảo, tổng kết… Bước tiến mới trong tư duy quản lý khi điện ảnh được xem là ngành mũi nhọn trong “Chiến lược phát triển các ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030”, phê duyệt theo Quyết định số 1755/QĐ-TTg ngày 8.9.2016 của Thủ tướng Chính phủ.

Đáng mừng hơn, Luật Điện ảnh số 05/2022/QH15 được Quốc hội thông qua ngày 15.6.2022, có hiệu lực từ 1.1.2023 đã đưa khái niệm “Công nghiệp điện ảnh” vào phần giải thích từ ngữ là phần rất quan trọng, đồng thời có một số quy định tạo hành lang pháp lý để đạt được mục tiêu phát triển công nghiệp điện ảnh.

Năm 2023 là năm đầu tiên thực hiện Luật Điện ảnh mới, đã có những dấu hiệu tích cực trong hoạt động điện ảnh. Sự phục hồi của thị trường chiếu phim sau đại dịch Covid-19 ở Việt Nam có những kết quả khả quan hơn một số nước trong khu vực. Năm 2023, dự tính tổng doanh thu khoảng 3.700 tỉ; phim Việt 1.563 tỉ, chiếm hơn 42% thị phần, vượt trung bình các năm trước (đạt khoảng 30%). Doanh thu toàn thị trường đạt gần 90% so với trước dịch.

Tỷ lệ doanh thu phim Việt so với phim nước ngoài tăng lên so với những năm trước, trong đó có những phim đạt doanh thu cao trên 100 tỉ đồng theo thống kê trên trang web độc lập Box Office Việt Nam. Đó là Nhà bà Nữ (thu gần 500 tỉ, lập kỷ lục doanh thu trong lịch sử phòng vé tại Việt Nam), theo sau là Lật mặt 6: Tấm vé định mệnh, Đất rừng Phương Nam, Siêu lừa gặp siêu lầy và Chị chị em em 2. Để phát triển công nghiệp điện ảnh, thị trường đóng vai trò quan trọng, nên thị trường tăng trưởng là điều kiện quyết định cho đầu tư tái sản xuất phim.

Bên cạnh sự phục hồi của thị trường phim, những sự kiện, hoạt động điện ảnh lần đầu tiên xuất hiện trong năm 2023 không chỉ tạo ra không khí sôi nổi, xôm tụ mà quan trọng là mở ra sự liên kết, hợp tác giữa nhà sản xuất phim và các địa phương trong sự gắn kết với du lịch cùng các ngành văn hóa, dịch vụ liên quan. Đây có thể xem là những cánh én góp mặt trong một “mùa xuân” của công nghiệp điện ảnh ở Việt Nam.
Mở đầu là LHP châu Á Đà Nẵng lần thứ Nhất (DANAFF 1) với chủ đề “DANAFF - Nhịp cầu châu Á” do UBND TP Đà Nẵng bảo trợ, Hiệp hội Xúc tiến phát triển Điện ảnh Việt Nam (VFDA) chủ trì, phối hợp với các đơn vị liên quan tổ chức. Đây là sự kiện điện ảnh quốc tế tiên phong minh chứng cho việc đưa quy định mới trong Luật Điện ảnh 2022 vào cuộc sống, nghĩa là LHP đầu tiên được tổ chức bởi một thành phố và Hội nghề nghiệp. Xu thế này phù hợp với sự phát triển của công nghiệp điện ảnh, gắn kết thành phố Đà Nẵng giàu tiềm năng với điện ảnh khu vực và thế giới; mặt khác, điện ảnh đã làm thăng hoa và lan tỏa sức cuốn hút của TP Đà Nẵng tươi đẹp.
DANAFF 1 đã đạt được mục tiêu: Lựa chọn và vinh danh các tác phẩm điện ảnh xuất sắc, giàu giá trị nhân văn, có khám phá mới mẻ, nghệ thuật thể hiện độc đáo, khích lệ những tài năng mới của điện ảnh Việt Nam và khu vực châu Á. Thành công của DANAFF 1 đã tạo được dấu ấn riêng của một LHP trẻ, giàu sức sống, sự cân bằng cho dòng phim nghệ thuật và giải trí, đóng góp vào sự phát triển của công nghiệp điện ảnh Việt Nam, đồng thời hứa hẹn một thương hiệu LHP mới trong khu vực. Vượt qua những bộ phim xuất sắc đến từ các nền điện ảnh lớn như Ấn Độ, Iran, Hàn Quốc…, bộ phim Những đứa trẻ trong sương của đạo diễn trẻ Hà Lệ Diễm được Ban Giám khảo quốc tế gồm những chuyên gia và nghệ sĩ điện ảnh tên tuổi chọn vào ngôi vị cao nhất “Phim châu Á xuất sắc nhất”, vừa khẳng định vị thế điện ảnh Việt Nam, vừa đem lại uy tín cho DANAFF.
Bên cạnh giải thưởng DANAFF 1, năm 2023 Giải Cánh diều của Hội Điện ảnh Việt Nam và LHP Việt Nam lần thứ XXIII cũng vinh danh những tác phẩm điện ảnh có giá trị nghệ thuật. Cánh diều Vàng và Bông sen Vàng phim truyện đều được trao cho phim Tro tàn rực rỡ, Bông sen Vàng phim tài liệu trao cho Những đứa trẻ trong sương. Những giải thưởng trao trúng tác phẩm như vậy đã khích lệ các nhà làm phim, góp phần nuôi dưỡng dòng phim nghệ thuật bên cạnh dòng phim giải trí - thương mại, tạo sự đa dạng cho công nghiệp điện ảnh phát triển.

Dấu ấn điện ảnh - du lịch

Tuy nhiên, cần khẳng định là dấu ấn của điện ảnh năm 2023 là những sự kiện gắn kết giữa điện ảnh và du lịch. Từ nhiều năm nay, những người làm điện ảnh, văn hóa, du lịch ở nhiều địa phương trong cả nước rất quan tâm đến hiệu quả to lớn của điện ảnh trong quảng bá đất nước, con người gắn với phát triển du lịch cùng các ngành dịch vụ. Tháng 6.2023, Bộ VHTTDL phối hợp với UBND tỉnh Khánh Hòa tổ chức chương trình “Liên kết phát triển thương hiệu du lịch Việt Nam qua điện ảnh” với sự tham gia của các nhà quản lý, các chuyên gia trong và ngoài nước, các nhà làm phim tên tuổi. Chuỗi sự kiện gồm chiếu phim, triển lãm ảnh, Hội thảo quốc tế “Xúc tiến đầu tư phát triển thương hiệu du lịch qua điện ảnh”, diễn đàn “Điện ảnh và du lịch Việt Nam - liên kết vươn xa, tạo đà cất cánh” và Đại nhạc hội “Đôi cánh diệu kỳ” khẳng định tầm quan trọng của liên kết, hợp tác giữa điện ảnh và du lịch, tạo sự cộng hưởng để cùng phát triển. Chương trình cũng xới lên nhiều vấn đề thực tế cần khắc phục, chia sẻ nhiều kinh nghiệm quý báu trong việc gắn kết điện ảnh với du lịch.
Chuỗi sự kiện liên kết điện ảnh - du lịch tại Khánh Hòa đã thể hiện “khát khao” của cả hai phía là địa phương và nhà làm phim, muốn bắt tay nhau cùng phát triển. Tuy nhiên, làm cách nào để cái bắt tay thật hiệu quả, thu hút được đoàn phim đến địa phương quay phim thì còn rất nhiều bối rối. Nhìn vào thực trạng Việt Nam, thấy rõ mặc dù chúng ta có thiên nhiên đẹp vào hàng nhất nhì thế giới, con người thân thiện, giá cả chi tiêu thấp nhưng tất cả những lợi thế đó cứ mãi ở dạng tiềm năng, tiềm ẩn! Sức thu hút các đoàn làm phim đến Việt Nam quá yếu, trong hơn ba chục năm qua, các dự án phim lớn đến Việt Nam chỉ đếm trên đầu ngón tay! Sau ba phim Pháp từ đầu những năm 1990 là Đông Dương, Người tình và Điện Biên Phủ, hơn chục năm sau mới có phim Người Mỹ trầm lặng (2002) quay ở Việt Nam. Tiếp theo, lại 14 năm nữa mới có phim lớn Kong - Đảo Đầu Lâu (2016) đến Việt Nam. Trong khi đó, Thái Lan hằng năm đón hàng trăm dự án phim lớn nhỏ; các nước Đông Nam Á khác như Philippines, Campuchia, Malaysia, Indonesia… cũng đón số đoàn làm phim gấp nhiều lần Việt Nam. Thậm chí có những bộ phim kể câu chuyện về Việt Nam, những nhà làm phim lại chọn bối cảnh quay ở các nước khác trong khu vực. Nguyên nhân là do chúng ta chưa có ưu đãi (hoàn thuế và % chi phí quay phim tại địa phương), trong khi các nước, kể cả Mỹ, Anh, Australia… đều có tỷ lệ ưu đãi lên đến 25-40%. Bên cạnh đó, thủ tục quay phim ở hầu khắp các nước đơn giản, gọn nhẹ, thông tin được niêm yết minh bạch...
Với mong muốn khắc phục tình trạng bất cập, chuyển hóa thế mạnh “tiềm ẩn” tồn tại mấy thập kỷ ở Việt Nam thành lợi thế thực sự, Hiệp hội Xúc tiến phát triển điện ảnh Việt Nam (VFDA) đã tìm giải pháp để biến “khát khao” bắt tay hợp tác của các bên trở thảnh hiện thực bằng Bộ Chỉ số thu hút đoàn làm phim, gọi tắt là PAI (Production Attraction Index). Cho dù Luật Điện ảnh đã có quy định về ưu đãi cho đoàn phim đến quay phim, nhưng chờ các văn bản dưới Luật hướng dẫn thực hiện là một khoảng thời gian chưa xác định. Bởi vậy, VFDA cố gắng xây dựng “gói ưu đãi” khả thi của từng địa phương để rút ngắn thời gian chờ đợi trong tình trạng “ngập ngừng bắt tay” giữa địa phương và đoàn phim.
Lấy Phú Yên - nơi bối cảnh phim Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh thu hút du khách cả nước đã mở ra trào lưu du lịch “check in” theo phim - làm thí điểm,
VFDA phối hợp với UBND tỉnh Phú Yên tổ chức chương trình “Điện ảnh với Phú Yên” trong 3 ngày 15-17.11.2023 với quy mô và nội dung như một “liên hoan phim thu nhỏ”. Chương trình thành công với đầy ắp hoạt động và sự kiện cuốn hút, có ý nghĩa thiết thực góp phần phát triển công nghiệp điện ảnh trong mối gắn kết với phát triển du lịch và các ngành kinh tế - xã hội.
Lần đầu tiên tại Việt Nam, VFDA xây dựng, công bố Bộ Chỉ số PAI và đã nhận được sự ủng hộ, hưởng ứng mạnh mẽ của nhiều địa phương, chuyên gia điện ảnh và các nhà làm phim. PAI đánh giá sự quan tâm của các tỉnh, thành phố trong việc đón đoàn làm phim, từ đó nâng cao sức hấp dẫn của từng địa phương theo 5 tiêu chí: Hỗ trợ tài chính; Hỗ trợ thông tin; Hỗ trợ thực địa; Hỗ trợ thủ tục pháp lý và Hạ tầng sẵn có của địa phương. Trên cơ sở địa phương tự đánh giá theo Tiêu chí PAI, Phú Yên đang đứng đầu bảng xếp hạng Chỉ số thu hút đoàn làm phim PAI. Điều này cho thấy tỉnh Phú Yên đang có sự quan tâm rất lớn và sẵn sàng tạo mọi điều kiện để đón các đoàn phim trong và ngoài nước đến quay phim. Từ mô hình thí điểm tỉnh Phú Yên, 9 tỉnh thành trong cả nước là Tuyên Quang, Khánh Hòa, Nam Định, Đà Nẵng, Hà Nội, Thừa Thiên Huế, Ninh Bình, Bắc Cạn và Cần Thơ đã tham gia giới thiệu và tự đánh giá mức độ sẵn sàng đón các dự án phim đến địa phương mình. Đây chính là Lời mời và Lời cam kết đáng giá nhất của mỗi địa phương gửi đến các nhà làm phim, các hãng phim Việt Nam và quốc tế, thu hút họ chọn quay phim tại các vùng đất tươi đẹp, hấp dẫn trên đất nước Việt Nam.
Cũng trong dịp này, VFDA phối hợp với Công ty Baker & Mckenzie Việt Nam ra mắt trang web VietnamFilm Production, lần đầu tiên giới thiệu một cách bài bản “hệ sinh thái” làm phim ở Việt Nam để các nhà làm phim, hãng phim quốc tế và Việt Nam tìm được tiếng nói chung, tiến đến các dự án hợp tác làm phim hiệu quả. Như vậy, thông tin liên quan đến môi trường làm phim ở các địa phương của Việt Nam cũng như thông tin về các hãng phim, công ty sản xuất/ cung cấp dịch vụ sản xuất phim sẽ được minh bạch hóa và cập nhật dần, tiến đến một bức tranh hoàn chỉnh chứa đựng đầy đủ, cụ thể những gì mà đoàn phim muốn tìm hiểu để quyết định chọn địa diểm quay phim.
Rất mừng là ngay sau chương trình “Điện ảnh với Phú Yên”, bộ phim Ngày xưa có một chuyện tình - chuyển thể từ tiểu thuyết cùng tên của nhà văn Nguyễn Nhật Ánh đã được nhà sản xuất HK Film quyết định chọn Phú Yên làm bối cảnh phim. Hy vọng bộ phim sẽ nối tiếp thành công của Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh, lập kỳ tích mới về thu hút khách du lịch theo phim!
“Những cánh én mùa xuân” tuy nhỏ, nhưng chắc chắn sẽ hữu ích, góp phần tích cực xây dựng và phát triển công nghiệp điện ảnh Việt Nam trong những năm tiếp theo.

TS NGÔ PHƯƠNG LAN; ảnh: TRẦN HUẤN